سیگار از نوع زنانه ؛ نگاهی آسیب‌شناختی به جاذبه‌ی استعمال دخانیات در زنان
تحقیقات نشان از افزایش سه برابری میل مصرف سیگار در بین دختران دانشجو نسبت به پسران را دارد. از یک نگاه می‌توان چنین برداشت نمود که چون از ابتدا سیگارکشیدن امری مردانه تلقی می‌شده، زنان و دختران که همواره در طول تاریخ به‌ویژه در سال‌های اخیر در پی کاهش تبعیض‌های جنسیتی و تساوی حقوق خود با مردان بوده‌اند، از این مسئله به‌عنوان عاملی برای کاهش تبعیض‌های خود نسبت به پسران و نشان دادن خود به‌عنوان شخصیتی مستقل در جامعه استفاده می‌کنند. در این خصوص خانم سوری مقدم مقاله ای منتشره در ماهنامه «گزارش»، شماره مهرماه ۱۳۹۷، به واکاوی علل و عوامل اجتماعی گرایش زنان به دخانیات پرداخته است
در گذشته‌های نه‌چندان دور بسیاری از رفتارها و کنش‌های اجتماعی در قالب اقشار خاصی از جامعه تعریف می‌شد؛ مثلاً درصد بالایی از معتادان به مواد مخدر، بزهکارها و مجرمان جنایی مختص به مردان، آن هم گروه خاصی از آن‌ها بود؛ اما امروزه برای هرگونه رفتار پرخطر و متفاوتی، دیگر زنانه و مردانه‌بودن مطرح نمی‌شود؛ زیرا بروز معضلات و گسترش آسیب‌های اجتماعی به طرز فزاینده‌ای در تمام افراد به چشم می‌خورد. در اینکه شاید بخشی از آمارهای نابرابر در گذشته به دلیل حضور کمتر زنان و دختران در صحنه‌های اجتماعی و نادیده‌گرفتن تاریخی آنان از سوی خانواده و اجتماع باشد، تردیدی نیست؛ اما امروز با حضور فعال‌تر زنان و دختران به‌ویژه در جوامعی همچون ایران، به نظر می‌رسد این نادیده‌گرفته‌شدن به شکل دیگر نمود یافته و یا بخشی از زخم‌های کهنه‌ی مداوا نشده سر باز کرده است. به همین سبب نه‌تنها به دلیل قبح رفتاری مثل سیگارکشیدن برای زنان بلکه به دلیل افزایش بی‌رویه گرایش دختران و زنان به این پدیده در سال‌های اخیر است که انسان به تأمل واداشته می‌شود و زنگ خطری جدی در رابطه با بروز یکی دیگر از مسائل عمیق روحی و اجتماعی زنان جامعه ما را مطرح می‌سازد که در صورت عدم توجه ممکن است همچون بسیاری دیگر از موارد بر آسیب‌های جدی‌تر در سلامت روان فرد و جامعه منجر شود.
آمار فزاینده گرایش زنان به سیگار
امروزه به‌شدت شاهد افزایش گرایش به استعمال دخانیات و میل فزاینده‌ی مصرف سیگار در بین زنان و دختران هستیم و این در حالی است که هر روز در مورد مضرات و خطرات ناشی از سیگارکشیدن مطلب تازه‌ای به آمار تأثیرات زیان‌آور این کالا برای سلامت بشر افزوده می‌شود. خطر ابتلا به سرطان‌های ریه، روده و سکته‌های قلبی در نتیجه‌ی استفاده از سیگار روزبه‌روز در حال افزایش است و بنا به گفته‌ی پزشکان ۷۶ درصد بسیاری از ناراحتی‌ها پیش از اینکه به خطر عواملی چون قند خون، چاقی و فشار خون بالا باشد، نتیجه‌ی استفاده از دخانیات است. ضمن اینکه امروزه ثابت شده دود سیگار به علت داشتن موادی چون قطران، منواکسید و نیکوتین باعث تحریک چشم، بینی و گلو می‌شود.
دکتر ژاله زنجانی متخصص پوست می‌گوید: «زنان سیگاری بیش از زنانی که از سیگار استفاده نمی‌کنند در خطر ابتلای به پیری زودرس هستند و علاوه بر آلرژی‌های پوستی، ایجاد چین‌وچروک‌هایی در پوست این افراد زودتر از موعد مقرر از دیگر عوارض سیگارکشیدن است».
وی همچنین می‌افزاید: «کشیدن سیگار در زنان ازآنجایی‌که سن یائسگی را کاهش می‌دهد نیز عامل منفی در بروز بیماری‌های پوستی و پیری زودرَس قلمداد می‌شود.»
حال با این اوصاف چگونه است که روزبه‌روز
به تعداد زنان و دختران سیگاری افزوده می‌شود. نتیجه یک تحقیق در آمریکا در سال ۲۰۰۷
نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از ۱۴۰ میلیون از زنان جهان در سنین ۱۸
تا ۴۴ ساله سیگار مصرف می‌کنند و این حکایت از بروز مشکلی رو به
گسترش در جوامع بشری است و بر همین اساس است که امروزه کمپانی‌های تولیدکننده
سیگار به دلیل رشد ناگهانی تقاضا در میان دختران، به تولید و توزیع مدل‌های زنانه
سیگار روی آورده‌اند؛ اما آنچه مهم و تأمل‌برانگیز است افزایش زنان و دختران
سیگاری در ایران است و متأسفانه این مسئله در بین دختران دانشجو و دانش‌آموز نیز
به چشم می‌خورد.
چنانچه تحقیقات نشان از افزایش سه برابری میل مصرف سیگار در بین دختران دانشجو
نسبت به پسران را دارد. از یک نگاه می‌توان چنین برداشت نمود که چون از ابتدا
سیگارکشیدن امری مردانه تلقی می‌شده، زنان و دختران که همواره در طول تاریخ به‌ویژه
در سال‌های اخیر در پی کاهش تبعیض‌های جنسیتی و تساوی حقوق خود با مردان بوده‌اند،
از این مسئله به‌عنوان عاملی برای کاهش تبعیض‌های خود نسبت به پسران و نشان دادن
خود به‌عنوان شخصیتی مستقل در جامعه استفاده می‌کنند. طبیعی است که در راه اثبات
حقوق و استحقاق مساوی خود با مردان اگر زمینه‌های بروز و ارائه شایسته آن در جامعه
فراهم نباشد، دختران راحت‌ترین و کوتاه‌ترین راه برمی‌گزینند که همان تقلید از
رفتارهای ساده مردانه است. اگرچه ممکن است این پرسش پیش بیاید که چرا برای به‌دست‌آوردن
حقوق حقه و نشان‌دادن توانایی‌ها از شیوه‌هایی ارزشمند همچون موقعیت‌های تحصیلی،
شغلی و هنری استفاده نمی‌شود؛ اما حقیقت این است که این مسئله پیچیده‌تر و ریشه‌دارتر
از این است که با منطق و عقلانیت عینیت‌یافته، بتوان پاسخی برای آن پیدا کرد. چه‌بسا
همان‌طور که گفته شد استفاده از سیگار در بین دختران تحصیل‌کرده و زنان شاغل نیز
که از موقعیت اجتماعی و تحصیلی قابل قبولی برخوردارند نیز از آمار بالایی حکایت
دارد. شاید وزش جریان مدرنیسم در دهه‌های اخیر هموار‌شدن مسیرهای ترقی و حرکت برای
زنان و دستیابی به منزلت اجتماعی بالاتر پس از دوره‌ای طولانی از انزوای تاریخی و
اجتماعی ایشان، موجب شده که بسیاری نتوانند از این موقعیت ایجادشده استفاده بهینه
را نیز ببرند. هرچند با گذشت زمان و گذر از این حالت ناپایدار و پس از تخلیه
هیجانات و استرس‌های بسیار که ریشه در گذشته دارند، انتظار می‌رود که این حرکت در
مسیر منطقی و صحیح خود جریان یابد، اما تا رسیدن به آن مرحله نیز لازم است که توجه
و اهمیت آسیب‌شناختی و دقیق به مسائل این‌چنینی مبذول گردد تا آسیب‌ها به حداقل
ممکن برسد.
تبلیغ غیرمستقیم استعمال دخانیات
دراین‌بین از سهم تبلیغات به‌ویژه در رسانه‌ها نیز برای افزایش میل به سیگار در زنان نمی‌توان بی‌تفاوت گذشت. ما هر روز در اخبار و رسانه‌ها از مضرات سیگارکشیدن سخن می‌گوییم اما هنوز هم در فیلم‌ها و شخصیت‌های برجسته سینمایی زنانی را به تصویر می‌کشیم که از اقشار فرادست جامعه بوده و از پرستیژ اجتماعی بالایی برخوردار هستند و در شرایط مختلف در حال سیگارکشیدن می‌باشند و این الگویی است که خواسته و ناخواسته به ذهن فعال و ضمیر نانوشته‌ی جوان جویای نام تزریق می‌شود.
همچنین به این مسئله باورهای نادرست رایج در جامعه و اقشار فرهنگی را نیز باید افزود. اینکه هنوز می‌بینیم در فیلم‌ها، تصاویر و شعرها سیگار به‌عنوان یکی از مظاهر و المان‌های مشخص‌کننده‌ی روشنفکران، نویسندگان و هنرمندان قلمداد می‌شود تا جایی که بسیاری از جوانان هنرمند که روحیه‌ی لطیف و حساسی نیز دارند، با قرار گرفتن در شرایط تحصیلی و شغلی خود که با هنرمند مرتبط است، خود را ناگزیر از اجرای چنین الگوهایی می‌پندارند؛ و به‌این‌ترتیب است که امروزه در جامعه‌ی هنری نیز با بحرانی خاص مواجهیم و توجه به زرق‌وبرق و ظاهر هنرمند جای خود را به تأملات هنرمندانه و خلق آثار ماندگار داده است و زنان و دختران هنرمند نیز بیشترین زیان را از این شرایط متحمل می‌شوند.
دکتر ساسان پایور، جامعه‌شناس که در این خصوص تحقیقات جامعی را انجام داده است معتقد است: «در بسیاری محفل‌های هنری و ادبی و به‌ویژه شب‌های شعر و ترانه نوعی الگوبرداری ناسالم در میان جوانان و نوجوانان از چهره‌های سرشناس در این حوزه دیده می‌شود. به‌طوری‌که از هر شش دختر بین ۱۶ تا ۲۵ سال یک نفر تجربه‌ی سیگارکشیدن را داشته است. همچنین در دانشگاه‌های هنر و معماری آمار دختران سیگاری بسیار بالاتر از پسران در دیگر رشته‌ها می‌باشد که این مسئله نیاز به بازنگری در مفاهیم و ارزش‌های هنری نسل جدید ایران را می‌طلبد». این جامعه‌شناس در ادامه می‌افزاید که «جسارت مبادرت‌ورزیدن به اعمالی از قبیل خرید سیگار، تعارف‌کردن به یکدیگر و سیگارکشیدن در ملأعام در نسل سوم و چهارم به‌مراتب بیشتر از نسل‌های قبلی است».
از سوی دیگر در دنیای امروز اقدام به یک انحراف موجب انحرافات بیشتری می‌شود زیرا بنابر گفته متخصصان مسائل آسیب‌های اجتماعی، بروز یک ناهنجاری می‌تواند زمینه‌ساز ناهنجاری‌های بعدی به‌ویژه در میان دختران و جوانان کم سن و سال باشد.
گفته می‌شود مثلاً کسانی که سیگار استعمال می‌کنند راحت‌تر می‌توانند به استعمال سایر مواد مخدر، بزهکاری و دزدی مبادرت ورزند. به‌نحوی‌که آمار نشان می‌دهد بیش از ۹۰ درصد افرادی که اعتیاد داشته و از مواد مخدر به‌صورت تفریحی و یا دائمی استفاده می‌کنند، در گذشته سیگاری بوده‌اند. این مسئله گرچه در مورد تمام افراد اعم از زنان و مردان، مهم و قابل‌بررسی می‌باشد، اما ازآنجاکه برای دختران جوان و زنان خطرات جانبی و ناخواسته‌ای همچون سوءاستفاده‌های جنسی و شخصیتی را نیز به همراه خواهد داشت، خطرناک‌تر بوده و توجه بیشتری را می‌طلبد. ضمن اینکه دختران و زنان به‌عنوان مادر تأثیرات مستقیمی را بر جنین خود در دوران بارداری خواهند گذاشت. چه‌بسا اگر بسیاری از دختران از خطرات ناشی از کشیدن سیگار بر روی جنین خود آگاه باشند و با پیامدهایی جدی ازجمله سقط، زایمان زودرس و نقص عضو در فرزندان خود مطلع شوند، در استفاده از سیگار تأمل بیشتری نمایند.
خودباوری، حلقه‌ی مفقوده دوران کودکی
اگر به دوران شاد و بی‌آلایش کودکی نگاهی بیندازیم همه به خاطر می‌آوریم که کودکان از همان سنین اولیه‌ی زندگی میل به ارائه خود و جلب‌توجه اطرافیان را دارا هستند و این همان حسی است که موجب می‌شود دختربچه‌ها کفش‌های پاشنه‌بلند مادر را به پا کنند و پسرها با آچار و پیچ‌گوشتی‌های پدر ادای درست کردن وسایل را درآورند و در تمام این رفتارها یک حرف توسط کودک زده می‌شود: مرا ببینید و به من توجه کنید. اما با گذشت زمان و بزرگ‌شدن بچه‌ها، پسرها به‌تدریج علاوه بر خانواده توجه و اعتبار لازم را از جامعه‌ی مردسالار دریافت می‌کنند تا جایی که به‌ندرت نیازی به جلب‌توجه و ارائه خود احساس می‌کنند اما متأسفانه این شرایط برای دختران لطیف و حساس فراهم نشده و یا در حدی بسیار نازل و بعضاً کم‌ارزش به آن‌ها داده می‌شود و این مسئله موجب می‌شود که اکثریت دختران نیاز به مطرح کردن خود برای دیده شدن و به‌نوعی احقاق حقوق ازدست‌رفته‌ی خود را همواره در ذهن داشته باشند
این‌چنین است که وقتی جامعه در لایه‌های درونی خود شرایط برابر را از افراد و به‌ویژه جوانان سلب می‌کند به اشکال گوناگون شاهد بروز ناهنجاری‌هایی خواهیم شد. طبیعی است که در چنین شرایطی اگر دختران در خانواده‌های خود ازلحاظ عاطفی و روحی به میزان لازم حمایت نشده و رشد نکرده باشند و اگر خانواده‌های مردسالار امنیت روحی لازم را برای دختران خود فراهم نیاورده باشند، با بروز کوچک‌ترین ناملایمت در محیط بیرون و قرار گرفتن در محیط دوستان نابه‌هنجار، سریع‌تر و راحت‌تر از دیگر همسالان خود به سمت انحرافاتی ازجمله سیگار جذب می‌شوند. ضمن اینکه زنان به دلیل عدم احراز موقعیت‌های برابر با مردان و عدم فضاهای لازم و کافی برای فعالیت و بروز توانایی‌های خود، همچنین به علت عدم خودباوری لازم در درون خود دارای تعارضات و کشمکش‌های روحی بسیاری هستند که مثلاً سیگارکشیدن یکی از تظاهرات بیرونی این تعارضات درونی می‌باشد.
یکی دیگر از عواملی که موجب می‌شود زنان به سیگارکشیدن روی آورند، وجود افسردگی‌ها و استرس‌های گوناگون در زندگی‌شان است. بر طبق تحقیقات انجام‌شده اغلب زنان سیگاری مصرف سیگار را به‌عنوان نوعی داروی ضدافسردگی می‌دانند؛ بنابراین می‌توان با پرداختن به علل اصلی افسردگی و ارائه مشاوره‌های روانشناسی همچنین درک متقابل افراد خانواده از میل چنین زنانی به سیگار کاست.
کارمل کامی‌یر، استاد روانشناسی دانشگاه رنه دکارت فرانسه معتقد است «فرهنگ‌ها روان افراد را می‌سازند یعنی از یک‌سو اثرات فرهنگ‌ها در تحول روان در طول رشد فرد و به‌موازات آن بر تحول زیست هویتی او. از سوی دیگر نشانه‌هایی که فرهنگ‌ها بر جنبه‌های مختلف روان از خود باقی می‌گذارند موضوعاتی است که نمی‌توان در بررسی روحیه‌ی فردی و روانی افراد یک جامعه به آن توجهی نداشت». بر همین اساس تأثیر فرهنگ پدرسالاری و کم‌منزلت‌شمردن نقش هویتی زنان و دختران موجب شده تا برخی از زنان و دختران برای جبران این کاستی‌ها و به‌نوعی پاسخ‌دادن به فرهنگ رایج در جامعه، عکس‌العمل‌های متفاوت و گاه نابه‌هنجاری همچون استعمال دخانیات را از خود نشان دهند؛ این امر را می‌توان به‌نوعی ناشی از فشار روانی ناشی از فرهنگ پذیری، هرچند به شیوه‌ی کژکارکرد آن دانست. حال با این اوصاف به نظر می‌رسد که اعمال سیاست‌های خشن و جبرآمیز همچون ممنوعیت استعمال دخانیات (سیگارکشیدن و استفاده از قلیان در مکان‌های عمومی) برای زنان هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت نتیجه‌بخش باشد، اما برای از ریشه اصلاح‌کردن این نابه‌هنجاری پاسخگو نخواهد بود؛ و به همین سبب بهتر است در کنار اعمال قوانین اجتماعی که به عقیده‌ی نگارنده باید در مورد زنان و مردان به‌صورت یکسان صورت پذیرد، به لزوم اهمیت مسائل روحی و روانی افراد توجه ویژه‌ای مبذول گردد و به عبارت بهتر با فرهنگ‌سازی مناسب در زمینه‌ی نقش‌پذیری افراد جامعه، زنان و موقعیت‌ها و مسائل مرتبط به آن‌ها را به شیوه‌ای مناسب بررسی و به رسمیت بشناسیم.
