دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ایران در یادداشتی در روزنامه اطلاعات روز سه شنبه ۲۳ مهر نوشت: سل همه اعضای بدن را گرفتار میکند ولی بیشترین عضو مورد ابتلا ریه و شایع‌ترین علامت آن سرفه است. بیمار مسلول با سرفه، هوای اطراف خود را آلوده میکند و میکروب از طریق تنفس وارد بدن دیگران شده، آنها دچار عفونت می‌شوند (نه بیماری). سیگار همه اعضای بدن را تحت اثرات زیان بخش قرار می‌دهد اما بیشترین گرفتاری مربوط به دستگاه تنفس و ریه‌ها است. بیماری سل هنوز جزو شایع‌ترین بیماری‌های عفونی است که عمدتاً از طریق هوا و تنفس منتقل می‌شود. بیماری سل مهم‌ترین علت مرگ بر اثر بیماری‌های عفونی در جهان است و یکی از ده علت مهم مرگ و میر در سطح جهانی به شمار می‌رود.
تقریباً ۲.۴ درصد موارد مرگ در دنیا مربوط به بیماری سل است. در سال ۲۰۱۷، تقریباً ۱۰ میلیون مورد بیماری سل شامل ۸ر۵ میلیون مرد ۳.۲ میلیون زن و ۱ میلیون کودک مورد انتظار بوده است، اما فقط ۶.۴ میلیون مورد ثبت و گزارش شده‌اند (۶۴درصد). مبتلایان به عفونتHIV، ۹درصد موارد سل را شامل می‌شوند. در حال حاضر ۸ کشور جهان ۶۶درصد موارد بیماری سل را در خود دارند که شامل: هند، چین، اندونزی، فیلیپین، پاکستان، نیجریه، بنگلادش و آفریقای جنوبی می‌شود
در سال ۲۰۱۷ تقریباً ۶ر۱ میلیون نفر در اثر بیماری سل در جهان فوت کرده‌اند که ۳۰۰ هزار نفر آنها مبتلایان بهHIV بوده‌اند. با این حال مرگ ناشی از بیماری سل از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ ، ۴۲درصد کاهش یافته که مدیون برنامه‌های جدی مبارزه با سل در سطح جهانی است.
در حال حاضر نزدیک به ۲ میلیارد نفر در سطح جهان آلوده به میکروب سل هستند و بیماری سل عمدتاً مربوط به جوامع فقیر است. عوامل خطر و مستعدکننده برای بیماری سل شامل کم وزنی، مصرف مداوم کورتون یا داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، دیابت، عفونتHIV و به ویژه زندگی در کنار افراد مبتلا به بیماری سل است. راهبرد اخیر سازمان بهداشت جهانی مبنی بر «پایان سل» یا«END TB » بدین معنی است که تا سال ۲۰۳۵، مرگ ناشی از بیماری سل ۹۵درصد و بروز بیماری ۹۰درصدکاهش یابد. برنامه‌ریزی‌های سال‌های اخیر مبتنی بر آسان‌سازی دسترسی به امکانات تشخیصی درمانی و حمایتی بیماران نیازمند اقدامات جدی مستمری است تا اهداف کلی حاصل شوند.
به طور کلی روند کم‌شدن بروز بیماری سل در بسیاری از کشورها بسیار کند است و در این کشورها همچنان بیماری سل از شیوع بالا برخوردار است که نشان‌دهنده تداوم انتقال بیماری در میان افراد جامعه است.
ناکارآمدی سیستم‌های بهداشتی همراه با گمراه‌کننده بودن علائم بیماری از علل مهم این نابسامانی به شمار می‌روند. به همین دلیل فقط در سال ۲۰۱۷ نزدیک به ۳.۶ میلیون نفر مبتلا به بیماری سل تشخیص داده نشده و درمان نگرفته‌اند. اگر وضع به همین منوال بگذرد و اقدامات جدی و جدید صورت نگیرد، رسیدن به هدف «پایان سل» دست نیافتنی می‌ماند.مهم‌ترین اقدام برای توفیق درکنترل بیماری سل در سطح ملی و جهانی، (بیماریابی) پیدا کردن بیماران است که هنوز از حد استاندارد تعریف شده به میزان ۷۰درصد کمتر است. با توجه به این‌که سل نمونه‌ای از بیماری‌های عفونی است که مخزن آن انسان و منبع انتشار و گسترش بیماری، افراد مبتلا هستند، نقش بیماریابی در کنترل بیماری بهتر معلوم می‌شود. بیماریابی فعال در خلال نیم قرن گذشته رل مهمی در کنترل بیماری سل و پایین آوردن چشمگیر میزان آن در کشورهای پیشرفته ایفا کرده است ولی در سایر جوامع بیماریابی عمدتاً نزد گروه‌های پرخطر به ویژه اطرافیان بیماران مبتلا به سل است.
چند مشکل اساسی در موضوع کنترل بیماری سل مطرح است که از مهم‌ترین آنها یافتن روش‌های تشخیصی سریع، دقیق، ارزان و قابل دسترس است.
همچنین پیدا کردن و عرضه داروهای جدید و مؤثر برای کوتاه‌کردن مدت درمان به کمتر از ۶ ماه است. البته بروز سل مقاوم به ریفامپین به عنوان مؤثرترین داروی ضد سل و بدتر از آن مقاومت در برابر ریفامپین و ایزو نیازید، مشکل جدی در سطح جهانی به شمار می‌رود. یکی از پیشرفت‌های مهم و اخیر در تشخیص بیماری سل، ابداع تست تشخیصی سریع‌السیر سل و همچنین مقاومت به ریفامپین به نامXpert, MTBرRIF است.
همچنین پس از چند دهه وقفه در معرفی داروهای مؤثر در درمان بیماری سل شامل ریفامپین، ایزونیازید، اتامبوتول و پیرازینامید، دو داروی جدید برای درمان سل مقاوم: Bedaqulineو Delamanidوارد بازارشده و در نزدیک به ۶۸ کشور در حال مصرفند.در زمینه واکسن نیز تحقیقات وسیع و گسترده‌ای با حمایت مؤسسات خیریه در جریان است.
متأسفانه در سال ۲۰۱۷، ۵۵۸هزار مورد سل مقاوم به ریفامپین(RR-TB) رخ داده که ۴۵۷هزار (۸۲ درصد مورد آنها نوعMDRیا مقاوم به دو داروی اصلی ریفامپین و ایزونیازید بوده‌اند. اما فقط ۱۶۰هزار مورد MDRثبت و گزارش شده‌اند (تقریباً یک سوم) و ۱۴۰هزار نفر آنها تحت درمان رژیم مخصوص قرار گرفته‌اند. البته علیرغم همه تلاش‌ها هنوز هم میزان موفقیت درمان مبتلایان به سلMDR حدود ۵۵ درصد است.
بسیاری از موارد جدید سل در ارتباط با سوء تغذیه، عفونتHIV، استعمال دخانیات، بیماری دیابت و مصرف الکل هستند.
تحقیقات و مطالعات، رابطه جدی میان بیماری سل و سیگار (دخانیات) نشان داده‌اند. استعمال دخانیات خطر بیماری سل و مرگ ناشی از آن را افزایش می‌دهد و بیش از ۲۰ درصد بروز بیماری سل (انسیدانس) مربوط به استعمال دخانیات است؛ لذا کنترل استعمال دخانیات کمک اساسی به کنترل اپیدمی بیماری سل میکند و بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، استعمال دخانیات خطر بیماری سل را بیش از ۵ر۲ برابر افزایش می‌دهد.
به این دلیل سازمان بهداشت جهانی توصیه میکند تا برنامه‌های ملی کنترل بیماری سل و کنترل دخانیات با هم هماهنگ و مرتبط باشند وآموزش مشترک در هر دو زمینه برای کارکنان بهداشتی انجام گیرد. به علاوه در ثبت بیماران مبتلا به سل، وضعیت استعمال دخانیات آنها ثبت شود و برای ترک راهنمایی شوند و بر مقررات اماکن عمومی عاری از دخانیات به صورت جدی تأکید شود (متأسفانه بر اساس مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی قهوه‌خانه‌ها از اماکن عمومی خارج شده‌اند تا نظر شورای محترم نگهبان چه باشد). جالب است در کنترل بیماری سل به افزایش مالیات دخانیات برای کم‌کردن مصرف مواد دخانی تأکید شده است (متأسفانه مالیات واقعی بر دخانیات در کشور ما در پایین‌ترین حد جهانی است).
وضعیت بیماری سل در کشور ما به دنبال تلاش‌های همه جانبه شرایط بهتری را گذرانده و از نظر کلی در شرایط متوسط خوب تقسیم‌بندی می‌شویم اگر چه پراکندگی بیماری سل در کشور یکسان نیست و هنوز استان‌های سیستان و بلوچستان به ویژه منطقه زابل و استان گلستان بالاترین ارقام بیماری سل را در بر‌دارند.
تقویت شبکه آزمایشگاهی و تأمین به موقع داروهای ترکیبی و استاندارد ضامن موفقیت‌های بدست آمده است و هرگونه سهل‌انگاری می‌تواند عواقب نامطلوب به بار آورد.
مشارکت مردم و سازمان‌های حمایت‌گر و خیریه مثل همه کشورهای جهان که به موفقیت دست یافته‌اند باید همت حاکمیت باشد. تلاش بنیاد نیکوکاری فردوس در ایجاد مرکز اختصاصی سل در شهر زابل و در محدوده دانشگاه علوم پزشکی زابل می‌تواند ضمن ارائه خدمت به محرومان منطقه، جایگاهی برای آموزش و تربیت نیروی انسانی در بعد منطقه‌ای شامل افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، آذربایجان، عراق و … باشد.
